1. O ASERTYWNOŚCI

    

   1. Definicja asertywności

2. 1. Asertywność jest postawą, przejawiającą się w jasnym, szczerym, stanowczym wyrażaniu swojego „Ja” oraz w ochronie jego fizycznych i psychologicznych granic przed niepożądanymi zachowaniami ze strony innych.
   2. Jak każdą postawę wobec innych, asertywność scharakteryzować można jako system trzech współzależnych elementów:
      • elementu poznawczego: sądów, przekonań, założeń, opinii na temat osób, których dotyczy postawa i relacji łączącej z nimi
      • elementu afektywnego: emocjonalnego ustosunkowania do tych osób
      • elementu behawioralnego: przejawianych wobec nich form zachowania związanych z ekspresją lub ochroną „Ja”
   3. Zachowania asertywne wiążą się z szeregiem umiejętności, takich jak:
      • wyrażania własnych opinii i ocen z uznaniem prawa innych do odmiennego zdania
      • wyrażanie własnych emocji jasno i wprost
      • wytyczania swoich granic psychologicznych (informowanie, na co wyraża zgodę w kontaktach z innymi, a na co nie)
      • obrona tych granic (stanowcze reagowanie w przypadku łamania ustalonych zasad);
      • demaskowanie aluzji (czyli radzenie sobie z komunikatami nie wprost)
      • umiejętność radzenia sobie w przypadku częściowo uzasadnionych pretensji ze strony innych
      • przyjmowanie informacji zwrotnych lub odmowa ich przyjęcia
      • wyrażanie zgody na przyjmowanie pochwał bez zakłopotania
3. 1. Osoba, która ma opanowane asertywne „techniki” (element behawioralny), ale nie są one zharmonizowane z jej przekonaniami (element poznawczy) i emocjami (element afektywny), jest odbierana jako niespójna lub skłonna do manipulacji
4. Rozwijaniu postawy asertywnej służy:
   • poddawanie refleksji kwestii praw osobistych oraz własnych sądów na temat innych
   •  zmiana  nastawień, które uruchamiają zachowania impulsywne lub manipulacyjne
   • rozwijanie umiejętności rozpoznawania swoich uczuć w różnych sytuacjach i traktowania ich jako ważnego sygnału w podejmowaniu decyzji o własnych działaniach, zamiast prostego ulegania im
5. Osoba asertywna nie musi uciekać się do złośliwości, siły, słownej agresji czy manipulacji. Postawa asertywna jest wyjściem poza postawę agresywną, manipulacyjną czy uległą.
6. Ramy przekonań asertywnej postawy i postaw nie-asertywnych

 

2. Przyczyny braku asertywności

Przyczyny braku asertywności tkwią korzeniami w dzieciństwie i w sposobach wychowania. Na to, jacy jesteśmy, jak reagujemy mają wpływ relacje z ważnymi osobami, wydarzenia, różne oddziaływania z przeszłości.

Do asertywnego reagowania potrzebna jest stabilność emocjonalna i spokojna pewność siebie. Na drodze rozwoju dziecko w naturalny sposób określa swoją odrębność mówiąc „Nie”, „Ja nie chcę”, „Chcę”. Jeśli jego granice są szanowane, a potrzeby psychiczne właściwie zaspokajane, dziecko ma możliwość dokonywania odpowiedniej samooceny, to w życiu dorosłym raczej nie będzie musiało się uczyć asertywności.

Jeśli natomiast doświadczy braku akceptacji, odrzucenia, krytykowania, zawstydzania lub przeciwnie- nadmiernej ochrony i idealizowania, jest duże prawdopodobieństwo, że jego zachowania będą uległe lub agresywne.

Niezaspokojone w dzieciństwie potrzeby emocjonalne często stają się podstawową perspektywą, przez którą oglądamy świat i relacje z innymi już w dorosłym życiu.

Jedną z podstawowych potrzeb emocjonalnych jest potrzeba bezpieczeństwa. Dzieci często odczuwają różnego rodzaju lęki i nie potrafią sobie z nimi samodzielnie poradzić. Niektórzy rodzice i nauczyciele zamiast koić te lęki, jeszcze je podsycają, zastraszając dzieci (licząc na to, że ze strachu będą grzeczne i posłuszne). W ten sposób przyczyniają się do tego, że dziecko staje się lękliwe, nieśmiałe i niepewne siebie.

Z potrzebą bezpieczeństwa wiąże się potrzeba akceptacji. Gdy nie odczuwamy akceptacji ważnych osób- czujemy się zagrożeni. Dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego dziecko potrzebuje bezwarunkowej akceptacji- po prostu za to, że jest. Dzięki takiej postawie rodzice uczą dziecko akceptować siebie i budować poczucie własnej wartości. Często jednak dzieje się tak, że dziecko jest akceptowane warunkowo, za coś, najczęściej wtedy, gdy spełnia oczekiwania rodziców. Często te oczekiwania nie są możliwe do spełnienia i rodzi to w dziecku poczucie winy, frustrację i negatywne przekonania na swój temat.

Sytuacje, jakich doświadczamy w pierwszych latach życia, poziom zaspokojenia poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, pozostają w nas pod postacią zachowań np. sposobów, w jaki wchodzimy relacje z innymi. Często nie wiążemy tego z przeszłością, wiele doświadczeń zostaje wypartych do nieświadomości. Jednak fakt, na ile byliśmy doceniani, szanowani, akceptowani, wpływa na nasze wyobrażenia o nas samych, na poczucie własnej wartości i później na poziom samorealizacji.

Jednak nawet jeśli potrzeby emocjonalne nie były kiedyś zaspokojone w wystarczający sposób to warto w życiu dorosłym dać sobie szansę na uzupełnienie tych braków, zbudowanie poczucia własnej wartości i zmianę postawy w relacjach z innymi na asertywną.

 

3. Rola mitów i stereotypów w budowaniu samooceny

Wyobrażenie o sobie początkowo budujemy w oparciu o to, co słyszymy od innych. Małe dziecko nie zastanawia się nad tym, jakie jest. Ale nieustannie słyszy oceny typu: „Ale jesteś niezdara! Znowu rozlałeś mleko”, porównania „Ale ta Zosia to zdolna dziewczynka. Bierze udział w olimpiadzie. A Ty?”, albo inne krytyczne uwagi „Znowu czwórka. Czemu nie piątka?, „Nie baw się tym, bo Ty wszystko psujesz”” i tworzy obraz siebie w oparciu o te komunikaty. Szczególnie ważna dla dziecka jest ocena osób ważnych- rodziców, opiekunów, nauczycieli. Jeśli dziecko nie czuje się akceptowane przez ważne osoby, czuje się gorsze. A kiedy ktoś czuje się gorszy, trudno jest mu zaprotestować, gdy ktoś narusza jego granice, prosić o coś, bo uważa, że „mu się nie należy” lub odmawiać spełnienia czyichś oczekiwań.

Kulturowo podtrzymywane mity i stereotypy również nie ułatwiają sytuacji. Przekazywane często z pokolenia na pokolenie przekazy „Nie wychylaj się”, „Samochwała w kącie stała” mogą utrudniać pokazywanie swoich potrzeb i zalet. Kto nie zna powiedzenia „Dzieci i ryby głosu nie mają”?. Tego rodzaju stwierdzenia i traktowanie wg tej zasady powoduje, że często i w dzieciństwie i w dorosłym życiu nie dajemy sobie prawa do tego, by wyrażać własne zdanie. Budują one głębokie przekonania i zapisują się w nieświadomości.

W toku pracy nad poczuciem własnej wartości i adekwatną samooceną warto przyjąć perspektywę różnorodności opinii zamiast jednoznacznych ocen. Każdy ma prawo do opinii na każdy temat, ale ja mogę ją przyjąć, odrzucić lub sprawdzić.

 

4. Asertywność w Analizie Transakcyjnej

W rozmaitych klasyfikacjach teorii psychologicznych analiza transakcyjna jest zaliczana do grupy teorii interakcyjnych i stanowi jeden z kierunków współczesnej psychoterapii. Twórcą analizy transakcyjnej był psychiatra i psycholog społeczny – Eric Berne (1910-1970), który badał systemy przetwarzania skomplikowanych ludzkich zachowań przy pomocy ujednoliconego i przystępnego języka pojęć. W wydanej w 1964 roku pracy „W co grają ludzie?”, przedstawił on podstawowe założenia dotyczące nowego sposobu interpretacji stosunków międzyludzkich.

Podstawowym założeniem tej teorii jest przeświadczenie, iż każdy człowiek bez względu na jego zachowanie zasługuje na szacunek, miłość, wolność oraz na stymulacje psychologiczne, pozwalające mu zrozumieć, iż jest zauważany i doceniany. Kluczowe dla sformułowania podstawowych założeń analizy transakcyjnej było wyodrębnienie przez Erica Berne’a stanów ego (stanów Ja), rozumianych jako system uczuć jednostki połączony z odpowiadającym mu zestawem wzorów zachowania. Zgodnie z teorią Erica Berne’a każdy człowiek dysponuje następującymi stanami: stanem będącym próbą naśladownictwa wzorów rodzicielskich (stanem Rodzica), stanem prowadzącym w kierunku obiektywnej oceny rzeczywistości (stanem Dorosłego) oraz stanem utrwalonym we wczesnym dzieciństwie (stanem Dziecka).

Stan Rodzica jest to zakodowany, spójny system uczuć, myśli, działań, wypowiedzi i reakcji człowieka podobnych do odpowiednich zachowań jego rodziców z czasów, gdy on sam był dzieckiem. Stan Dorosłego to stan Ja w którym jednostka obiektywnie ocenia swe otoczenie i stara się na podstawie swoich doświadczeń zanalizować możliwości, jakie ono daje. Stan Dziecka to stan Ja na który składają się wszystkie pragnienia, uczucia, myśli i zachowania, które zostały ukształtowane wskutek relacji dziecka ze światem zewnętrznym. 

Stan Ja – Rodzic może funkcjonować w dwóch różnych podsystemach: jako Rodzic Karzący – inaczej Krytyczny (RK) i jako Rodzic Naturalny, zwany też Opiekuńczym(RO). Jednostka funkcjonująca w stanie Rodzica Krytycznego zarówno w stosunku do siebie jak i innych używa często takich słów jak: „musisz”, „powinieneś”, „zabraniam”. Dla zachowania jednostki w tym podsystemie charakterystyczna jest postawa moralizująca i autokratyczna.

Z kolei podsystem Rodzic Opiekuńczy jest źródłem bezpieczeństwa, ufności, szacunku i akceptacji. Charakterystyczną dla niego jest postawa chroniąca.

Stan Ja – Dziecko może funkcjonować w trzech różnych podsystemach jako Dziecko Naturalne (DzN), Dziecko Przystosowane (DzP) oraz Dziecko Zbuntowane (DzZ). Dziecko Naturalne jest tą częścią Dziecka, które odpowiada cechom małego dziecka. Jest to najbardziej pierwotny i zarazem naturalny podsystem w strukturze Ja jednostki. Dziecko Przystosowane to ta część stanu Dziecko, która powstaje w rezultacie oddziaływań rodzicielskich. Dziecko Zbuntowane, charakterystyczne jest dla jednostek, które wkraczają w świat dorosłego życia. Jednostki takie bowiem w sposób mniej lub bardziej jawny okazują swój bunt wobec otaczającej ich rzeczywistości.

Dorosły zbiera informacje, analizuje, podejmuje decyzje i bierze odpowiedzialność za ich konsekwencje. Jest wolny od przesądów, realistyczny, wyciąga wnioski. W przypadku trudności poszukuje rozwiązań i nowych możliwości.

Rodzic Opiekuńczy:

• Słucha

• Jest cierpliwy i wyrozumiały

• Pomaga

• Pociesza

• Uspakaja

• Dodaje odwagi

• Słowa: miły, nie bój się, dasz radę, kocham cię

• Głos: ciepły, pełen troski

 Rodzic Krytyczny:

• Rozkazuje

• Krytykuje

• Moralizuje

• Stawia retoryczne pytania

• Karze i nagradza

• Uogólnia

• Myślenie w kategoriach pozytywny-negatywny, biały-czarny, dobry-zły

• Postawa oceniająca

• Słowa: powinno się, zawsze, każdy, wszędzie, należy

• Głos: twardy, złośliwy

Dziecko Naturalne jest:

• Spontaniczne, impulsywne

• Bezpośrednie

• Egocentryczne

• Może być agresywne, radosne, wesołe, zmienne, ciekawskie

• Głos: głośny, żwawy, wolny

• Słowa: wspaniale, cudownie, chcę, nie chcę tego

 Dziecko Przystosowane jest:

• Czekające, bezradne

• Rezygnujące, uległe

• Lękliwe

• Wstydliwe, smutne

• Uśmiechające się niepewnie

• Cierpiące

• Czekające na zmianę

• Głos: przyciszony, niepewny, proszący

• Słowa: chciałbym, nie mogę, spróbuję, ufam, proszę, dziękuję

Dziecko Zbuntowane jest:

• Butne

• Aroganckie

• Bezpośrednio wyraża złość

• Słowa: nie, nie chcę, odczep się

Dorosły:

• Zbiera i przekazuje informacje

• Przysłuchuje się, obserwuje

• Stawia rzeczowe pytania

• Zbiera fakty i je łączy

• Koncentruje się na tym, co jest rzeczywiste

• Ceni prawdopodobieństwo, rozważa, myśli alternatywnie

• Sprawdza i bada uczucia, różnicuje je

• Podejmuje decyzje

• Próbuje rozwiązać problemy w sposób konstruktywny

• Słowa: jak, co, dlaczego, praktycznie

• Głos: bez większych emocji, stonowany

To rozwój stanu Dorosłego zapewnia asertywność.

Według AT wzajemne relacje miedzy ludźmi można pogrupować w cztery pozycje:

Ja jestem OK - Ty jesteś OK (++)

Pozycja ta określa zdrową akceptację siebie i innych, optymistyczne nastawienie do świata i otwartość wobec innych. Funkcjonowanie wg tej pozycji jest w naturalny sposób asertywne. Takie osoby dają sobie i innym prawo do własnych granic i autonomii, respektują potrzeby, potrafią konstruktywnie rozwiązywać problemy.

Ja jestem OK - Ty nie jesteś OK (+-)

Ta pozycja opisuje ludzi o wysokiej samoocenie i złej opinii o innych ludziach. Takie osoby mają tendencje do zachowań agresywnych- jawnych lub ukrytych. Może ich charakteryzować postawa roszczeniowa, obwinianie innych za swoje zachowania, niechęć do wysiłku.

Ja nie jestem OK - Ty jesteś OK (-+)

Postawa ludzi, którzy odbierają siebie jako kogoś gorszego od innych (typu: jacy wszyscy dookoła są wspaniali, tylko ja taki beznadziejny). Tacy ludzie mogą pogrążać się w smutku i depresji, niekiedy przejawiają zachowania autoagresywne. Nie podejmują nowych działań z powodu lęku przed porażką, zamykają się w sobie. Mają skłonność do zachowań uległych lub bierno-agresywnych.

Ja nie jestem OK Ty nie jesteś OK (--)

Najgorsza możliwa postawa życiowa. Charakteryzuje osoby, które odmawiają wartości zarówno sobie, jak i otoczeniu. Uważają, że życie nie ma sensu, co powoduje brak wiary w powodzenie jakichkolwiek działań, często ucieczkę w alkohol lub narkotyki, próby samobójcze. Mogą przejawiać zachowania antyspołeczne, agresywne.

Utrzymanie się w pozycji- ja jestem w porządku i inni też są w porządku (czyli szacunku do swoich i cudzych granic) pomaga „nie stracić głowy” i utrzymać zachowania asertywne w tak różnorodnym świecie przekazów i emocji.

 

5. Granice odpowiedzialności, zderzenie oczekiwań

Każdy ma swoje terytorium psychologiczne, którego naruszenie budzi dyskomfort. Dla zdrowego funkcjonowania istotna jest świadomość granic, jakie istnieją między tym autonomicznym terytorium a otoczeniem. Trudności w wyznaczaniu tych granic są związane z presją, by sprostać oczekiwaniom innych i z lękiem przed odrzuceniem, jeśli odmówi się ich wykonania. Ten przymus wywodzi się z wczesnodziecięcych doświadczeń i w dorosłym życiu przejawia się w funkcjonowaniu w stanie Dziecka Przystosowanego. Ale o ile będąc dzieckiem, poczucie odrzucenia, gdy nie spełni się czyichś oczekiwań może być trudne do zniesienia, to w dorosłości nie musi kierować naszym zachowaniem. Wiąże się to z określeniem granic odpowiedzialności- możemy brać odpowiedzialność za swoje odczucia i zachowania, ale nie za odczucia i zachowania innych (np. fakt, że ktoś się obrazi, jest jego problemem, nie moim). Zadawanie sobie pytania „Czyj to problem?” może ułatwić stawianie tej granicy.

Obrona własnych granic, rozpoznawanie manipulacji

Na asertywną obronę powinniśmy się zdobyć, gdy ktoś dokonuje inwazji na nasze terytorium psychologiczne. Odbywa się to przede wszystkim poprzez naruszanie naszej godności osobistej, przez używanie względem nas słów w nieusprawiedliwionej formie lub też przez uniemożliwienie nam wykonania czynności w sensowny sposób. Przykładem tego może być sytuacja, gdy chcemy coś przekazać drugiej osobie, a ta notorycznie wchodzi nam w słowo.

Etapy:

1. Prośba - wyrażona jasno i wprost: „Proszę mi nie przeszkadzać.”, „Niech mi pan pozwoli skończyć.”

2. Informacja zwrotna - zwrócenie uwagi na to, jakie emocje i trudności wywołuje zachowanie agresora oraz ponowienie prośby: „Kiedy pan mi przerywa denerwuje mnie to i utrudnia zebranie myśli. Proszę pozwolić mi skończyć.”

3. Żądanie, sprzeciw - mocne, stanowcze określenie swoich granic, domaganie się respektu dla swoich praw: „Nie życzę sobie, żeby pan mi przeszkadzał. Domagam się, aby wysłuchał mnie pan do końca”

4. Zapowiedź sankcji - daje minimum komfortu psychicznego, że szanujemy siebie. Sankcję jednak trzeba chcieć i móc wykonać: „Jeżeli będzie pan mi nadal przerywał - to zakończę tę rozmowę i nie przekażę ważnych informacji.”

5. Wykonanie sankcji: „Bardzo mi przykro, że mnie pan nie słucha. Nie godzę się na takie traktowanie. Kończę tę bezowocną dla mnie rozmowę i wychodzę”.

Asertywna obrona swoich praw polega również na jasnym określaniu, na co nie wyrażamy zgody.

Asertywna odmowa jest to wyraźne i stanowcze stwierdzenie, w którym zawarte są 3 elementy:

1. Na początku musi paść słowo „Nie”.

2. Potem powinno być określone, czego nie chcemy wykonać np. „Nie, nie pożyczę ci pieniędzy”

3. Następnie musi paść krótkie i prawdziwe uzasadnienie odmowy, bez wykrętów, usprawiedliwień i pouczeń np. „Nie, nie pożyczę ci pieniędzy, bo mi nie oddajesz”

*Aby złagodzić wydźwięk słowa „Nie”, można dołączyć informacje o swojej postawie lub uczuciach wobec osoby, której odmawiamy np. „Zależy mi na twojej przyjaźni, ale nie pożyczę ci pieniędzy, bo mi nie oddajesz.”

Często odmawiając, ludzie używają słów: „muszę”, „nie mogę”, „powinienem” itp. Słowa te sugerują proszącemu, że tak na prawdę to mamy ochotę spełnić jego prośbę, ale istnieją obiektywne powody, które uniemożliwiają nam realizację prośby. Osoba prosząca szuka wtedy pomysłów, aby rozwiązać nasz problem.

Jeżeli jednak weźmiemy odpowiedzialność za swoją decyzję, to trudno będzie proszącemu polemizować i naciskać zbyt długo. W tym celu należy używać słów: „chcę”, „nie chcę”, „wybieram”, „mam zamiar”, „zdecydowałem”, „postanowiłem”.

Czasami trudno jest w porę zareagować obroną granic. Zazwyczaj dzięki wzbudzonym uczuciom rozpoznajemy, że sytuacja nie potoczyła się tak, jakbyśmy chcieli. Rozważamy później w głowie różne scenariusze wymyślając, jak mogliśmy inaczej postąpić.

Naruszanie granic innych osób może przejawiać się w sposobach komunikowania się, np. w nieuważnym słuchaniu, ocenianiu, krytykowaniu, udzielaniu rad. Ingerencją na czyjeś terytorium jest też decydowanie za innych, narzucanie im swojej woli, zachowania agresywne i manipulacja. Tendencja do przekraczania granic może wynikać z nadmiernego poczucia odpowiedzialności, braku zaufania do kompetencji innych osób, skłonności do obarczania siebie sprawami innych.

Naruszanie granic może działać w obie strony. Osoby, które pozwalają na ingerencję w ich terytorium, mogą nieświadomie przekraczać granice innych. Warto wtedy pamiętać, że wszyscy mają te same prawa i że nie musisz udowadniać, że jesteś wartościową osobą.

 

6. Rodzaje krytyki i sposoby radzenia sobie z nimi

Krytyka częściowo słuszna, ale zbyt szeroko zakrojona

Z tą sytuacją mamy do czynienia, gdy ktoś używa wobec nas sformułowań zaczynających się od : „ Ty zawsze”, „Ty nigdy”.

Konstruktywna odpowiedź powinna zmierzać do weryfikacji faktów i ustalenia tego, co może podlegać słusznej krytyce.

Krytyka oparta na nieuprawnionym uogólnieniu pojedynczych faktów

Gdy krytykujący uogólnia pojedyncze fakty najlepiej odwołać się do rzeczywistości – oddzielić ocenę od faktów, skupić się na nich i poddać je weryfikacji.

Krytyka oceniająca osobę, a nie działanie

Sytuacja, w której krytykujący bazuje na faktach istotnie mających miejsce, ale dokonuje nieprzyjemnej i ogólnej oceny osoby krytykowanej.

Konstruktywna odpowiedź polega na rozdzieleniu treści dotyczących działania od treści oceniających osobę.

Krytyka wyrażona w agresywnej, raniącej formie

Krytykujący poddaje negatywnej ocenie działanie krytykowanej osoby, ale czyni to w formie naruszającej jej poczucie godności osobistej.

Należy zdecydowanie przeciwstawić się formie, w jakiej krytyka została wyrażona, a na treści zareagować z zasadami konstruktywnego przyjmowania krytyki.

Krytyka podana w formie aluzji

Krytyka nie wprost jest formą gry, w myśl której na płaszczyźnie oficjalnej jesteśmy w dobrych stosunkach, ale zostajemy emocjonalnie obciążenie jej treścią i udawaniem, że nic nie zauważyliśmy.

Krytyka zaskakująca

Sytuacja, w której osoba krytykowana jest zaskoczona wypowiedzią krytyczną i nie ma gotowej odpowiedzi.

Konstruktywne zachowanie polega na uszanowaniu swojego tempa reagowania

Manipulacja

Jest nieuczciwym sposobem wywierania wpływu na innych, by osiągnąć swój cel. Często odbywa się za pomocą szantażu emocjonalnego: grożąc wycofaniem się lub zerwaniem kontaktu, jeśli się nie podporządkujesz, wzbudzaniem litości, poniżaniem, ignorowaniem Twoich uczuć. Manipulacja jest formą ukrytej agresji. Może przybrać „zawoalowane” formy takie jak: udzielanie „dobrych rad”, o które nie prosiłeś, żartowanie (ale wcale nie jest Ci do śmiechu), komentarze, po których czujesz się „mniejszy”.

Najskuteczniejszą formą obrony jest ujawnianie manipulacji i ukrytych treści oraz używanie prostych, krótkich zdań, np. „Nie zgadzam się na to”, „Nie chcę, żebyś do mnie tak mówił”.

 

7. Wyrażanie siebie (uczuć, myśli, przekonań)

Wyróżniamy podstawowe emocje (złość, strach, smutek, radość) i wiele uczuć, które mogą być bardziej subtelne w odczuwania. Wszystkie emocje i uczucia pełnią role informacyjną. W wyniku różnych przekazów społecznych trudno jest nam kontaktować z niektórymi własnymi emocjami, szczególnie ze złością. Złość pełni funkcję informacyjną (np. że ktoś naruszył nasze terytorium) i dostarcza energii. Często jest mylona z agresją- która jest tylko jednym ze sposobów wyrażania złości.

Oswojenie emocji i ich zaakceptowanie jest sposobem na radzenie sobie z nimi. Emocje stają się problematyczne, gdy je ignorujemy, krytycznie oceniamy fakt, że się pojawiły, staramy się na siłę ich pozbyć. A przecież np. strach pełni funkcję ostrzegawczą, pozwala uniknąć niebezpieczeństwa. Smutek jest naturalnym uczuciem w sytuacji straty (rozstania, śmierci bliskiej osoby, rozczarowania). Jest czasem wycofania i refleksji, by później móc odzyskać energię i wrócić do aktywności.

Od jasnego i konkretnego wyrażenia własnego poglądu, zdania często powstrzymuje nas lęk przed oceną. Jest on tym silniejszy im większe znaczenie nadamy temu, co mówią inni. A im bardziej ci „inni” są dla nas ważni, tym bardziej ich ocena jest dla nas istotna. Znów asertywność wydaje się tu być rozwiązaniem - pomocne będzie uznanie prawa do wypowiadania opinii, określenie granicy miedzy opinią a oceną, wzięcie odpowiedzialności tylko za swoje emocje oraz skorzystanie z prawa pozostawania przy własnym zdaniu. . Dla wielu osób najtrudniejszym krokiem jest wzięcie odpowiedzialności za to, jak się czują i jak o sobie myślą. Każdy ma prawo do bycia sobą i ekspresji siebie w dowolny sposób, dopóki nie przekracza granic innych osób. Użytecznym sposobem na wyrażanie siebie jest stosowanie komunikatów typu „Ja”.

Komunikat typu „Ja”

nie zawiera oceny i nie etykietuje, przez co nie ingeruje w poczucie wartości drugiej osoby, jest prawdziwy, bo opisuje fakty - z obiektywnym stwierdzeniem trudniej się nie zgodzić; jest konkretny – odnosi się do konkretnych zdarzeń czy zachowań, dzięki temu jest łatwiej przyswajalny, ma osobisty charakter, przez co zwiększa poziom zaufania i osobistej otwartości. Używając tego rodzaju komunikatu odwołujemy się do siebie mówiąc: „ja czuję, uważam, myślę”, „moim zdaniem”, „według mnie” i bierzemy za to odpowiedzialność.

8. Techniki asertywnego zachowania:

ZMIĘKCZENIA

„Przykro mi”

Mówimy "przykro mi" wtedy, gdy faktycznie jest nam przykro z powodu konieczności odmówienia komuś. Wyrażenie to nie ma nic wspólnego ze słowem "przepraszam", na które w asertywnej odmowie nie ma miejsca. "Przykro mi" jest przejawem naszej empatii i zrozumienia dla emocji przeżywanych przez naszego rozmówcę.

„Kocham, ale nie dam”

Komunikat ten podkreśla pozytywną wartość, jaką ma dla nas osoba, której odmawiamy, lub relacja z nią, jeżeli tak jest w istocie. Technika ta zabezpiecza odmawiającego przed posądzeniem, że jego odmowa jest tak naprawdę aktem psychologicznego odrzucenia osoby proszącej.

„Jest mi trudno”

Często samo powiedzenie NIE jest decyzją trudną. Technika ta ułatwia odmowę dzięki komunikatowi, który potwierdza otwartość osoby odmawiającej, wyraża zaufanie do partnera, a równocześnie jest to informacja o znaczeniu, jakie ma oznajmienie odmowy w danej sytuacji.

„Uprzedzanie”

Technika ta jest stosowana wobec osób, co do których można przewidzieć, że odmowa może je zranić, głęboko urazić lub wywołać inne reakcje wywodzące się z poczucia skrzywdzenia. Uprzedzając jeszcze przed odmową, że spodziewamy się właśnie takiej reakcji działa w ten sposób, że osoba uprzedzona stara się tak właśnie nie zachować, co w efekcie ułatwia jej pogodzenie się z odmową i jest konstruktywne dla obu stron.

TECHNIKI WSPOMAGAJĄCE

„Zdarta płyta”

Technika ta jest stosowana w sytuacjach, w których, mimo spełnienia wszelkich warunków asertywnej odmowy, nie jest ona jednak usłyszana, nie dociera do rozmówcy. Prośba czy propozycja jest ponawiana po raz drugi, trzeci czy czwarty. Sytuacja taka jest rzeczywiście trudniejsza, gdyż mamy tu do czynienia nie tylko z prośbą, ale i presją.

Technika „zdartej płyty” polega na powtarzaniu zdania, które zostało wypowiedziane za pierwszym razem. Stosując tę technikę odmawiający trzyma się więc prawdziwego, stanowczego wariantu asertywnego, nie zmieniając go pod żadnym pozorem, powtarzając go tyle razy ile będzie trzeba.

Stosowanie techniki „zdartej płyty” utrwala pewność siebie, nie pozwala uciekać od prawdy, a także nie dostarcza nowych, zbędnych informacji do dyskusji.

„Jujitsu”

Nazwa tej techniki została zaczerpnięta ze szkoły walk wschodnich i w luźnym tłumaczeniu oznacza „ugięcie się”. Polega ona na tym, że skoncentrowanej energii partnera (jego presji, sile argumentów) odmawiający nie przeciwstawia całej swojej mocy (np. kontrargumentów, polemiki), lecz ugina się pozostawiając partnera z jego własną, skierowaną w próżnię siłę.

Technika „jujitsu” jest pewnym chwytem komunikacyjnym, choć nie zawiera żadnych elementów manipulacji. Odmawiający nie przeciwstawia się argumentom, nie stara się udowodnić własnej racji. Chce usłyszeć i dobrze zrozumieć swojego partnera, a jednocześnie jest konsekwentnie stanowczy w obronie własnych interesów.

„Jestem słoniem”

„Jestem słoniem” jest raczej zasadą postępowania niż techniką komunikacji. W sytuacji interpersonalnej konfrontacji, a więc również w sytuacji odmawiania, nasze napięcie powoduje, że rytm działania ulega przyspieszeniu. Przyspieszenie powoduje, że jakość naszego zachowania pogarsza się, powodując większe poczucie niepewności i niezadowolenia z siebie.

„Jestem słoniem” to propozycja kontroli tempa własnego zachowania. Zasada ta mówi o tym, aby w sytuacji odmawiania mówić wolniej, głębiej oddychać, parafrazować i dopytywać się, gdy coś jest niezrozumiałe. Nie uciekać od kontaktu wzrokowego tylko patrzeć rozmówcy w oczy. Dać sobie prawo do zastanowienia. Zwolnienie tempa, nawet gdy odbywa się w sposób niespontaniczny, powoduje zwiększenie poczucia własnej mocy. Druga strona również odbiera odmawiającego jako pewniejszego siebie.

 

 

 

Psycholog Poznań - Centrum Psychoterapii Poznań - Psychoterapeuta Poznań