centrum psychoterapii

POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI

 

 

Poczucie własnej wartości możemy zdefiniować jako uogólnioną postawę wobec siebie w kilku wymiarach: oceny samego siebie (komponent intelektualny – inaczej samoocena, samoopis, odpowiedź na pytanie: „Jaki jestem?”, przekonania na swój temat i negatywny pozytywny sposób wartościowania własnych cech i zachowań ) oraz stosunku emocjonalnego względem własnej osoby (komponent emocjonalny – stopień samoakceptacji lub samoodtrącenia, uczucia, jakie do siebie żywisz, odpowiedź na pytania: „Czy lubię siebie samego? Czy uważam, że zasługuję na miłość? Czy się nienawidzę?”) i swoich zachowań (komponent behawioralny –sposób, w jaki się traktujesz. Zwykle manifestuje się w poziomie i zakresie zaspokojenia własnych potrzeb, poziomie asertywności w relacjach z innymi, tendencjach samorealizacyjnych, stosowanych sposobach autoprezentacji oraz reakcjach na niepowodzenia i stresy).

Rodzaje samooceny

Samoocena jest najlepiej zbadanym składnikiem poczucia własnej wartości. Podstawą samooceny jest samowiedza, czyli zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Te sądy i opinie dotyczą właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych. Jeżeli weźmie się pod uwagę charakter opinii na własny temat, czyli to, czy myślimy o sobie w sposób pozytywny, czy raczej negatywny, wyróżnia się samoocenę niską lub wysoką. Jeśli chodzi natomiast o trafność sądów na temat własnej osoby, można mówić o samoocenie zawyżonej (kiedy przecenimy swoje zdolności), zaniżonej (kiedy mamy tendencję do niedoceniania swoich możliwości i sukcesów) oraz adekwatnej (kiedy ocena naszych talentów ma rzeczywiste odzwierciedlenie w efektach pracy).

Psycholodzy wyróżniają dwa rodzaje postaw emocjonalnych związanych z samooceną ogólną: samoakceptację i samoodtrącenie. Samoakceptację określa się jako postawę nacechowaną wiarą, zaufaniem i zdrowym szacunkiem dla samego siebie. Postawa taka sprawia, że jednostka może wykonywać i wykorzystywać swoje możliwości, a także potrafi skorygować swoje zachowanie pod wpływem innych. Taka osoba, która akceptuje siebie, ma pozytywne mniemanie o sobie i dobre samopoczucie. Lepiej radzi sobie z krytyką, lękiem, stresem. Dzięki temu jest bardziej otwarta na doświadczenia. Jest wytrwała mimo przeciwności losu. Zna swoje słabe i mocne strony, przy czym zdecydowanie skupia się na tych mocnych. Optymistycznie patrzy na świat jako pełen możliwości, a nie zagrożeń. Porównywanie się z innymi działa na nią pozytywnie i stymuluje do rozwoju. Przez samoodtrącenie rozumie się negatywną postawa wobec siebie, która wiąże się z przeżywaniem poczucia krzywdy, poczucia winy, poczucia niższości. Taka osoba nie docenia własnych sukcesów, a przecenia porażki. Nie zna dobrze swoich słabych i mocnych stron. Gorzej radzi sobie z wyzwaniami, problemami, krytyką i stresem. Uważa się za osobę gorszą od innych i mało wartościową, często podejmuje działania ograniczające i destrukcyjne, czasem nawet autoagresywne. Nie wierząc we własne możliwości woli unikać ryzyka i nie podejmując wyzwań, wysiłku utwierdza się w poczuciu beznadziejności. Porównania z innymi wywołują u niej emocje negatywne.

Psychologowie zwracają uwagę na przyczynową rolę samooceny. Oznacza to, że samoocena działa na zasadzie błędnego koła – wysokie poczucie wartości sprzyja wychodzeniu naprzeciw wyzwaniom, podejmowaniu wysiłków i osiąganiu ambitnych celów, co wtórnie dowartościowuje człowieka. Natomiast ludzie o niskiej i niestabilnej samoocenie unikają zadań z obawy przed porażką, a gdy nawet podejmą się realizacji jakiegoś projektu, często działają poniżej swoich możliwości, co przekłada się na kiepskie wyniki i utwierdza ich w przekonaniu bycia beznadziejnym. Często też osoby z zaniżoną samooceną stosują strategię samoutrudniania, która chroni ich przed złym samopoczuciem po odniesieniu porażki. Poczucie własnej wartości ma niezwykle istotny wpływ na różne obszary funkcjonowania człowieka. Dobra samoocena wiąże się z pewnością siebie, wiarą we własne możliwości, poczuciem kontroli nad własnym życiem i przekonaniem, że jest się w stanie wiele osiągnąć. Z zaburzeń w zakresie samooceny wynikają m.in.: neurotyczność, depresja, nieefektywne relacje społeczne, trudności w osiągnięciu autonomii i tożsamości, skłonności do agresji i autoagresji, niemożność rozwinięcia swojego potencjału i osiągnięcia celów życiowych.

Źródła niskiej samooceny

Poczucie własnej wartości kształtuje się już we wczesnym dzieciństwie. Jest to proces, który trwa przez całe życie. Wśród źródeł kształtowania się poczucia własnej wartości wymienia się:

Nieadekwatna i niska samoocena może wynikać z niedostatecznego samopoznania (braku wglądu w siebie, braku autoanalizy własnych zachowań, niedoceniania własnych zalet), ale też z nagromadzenia niekoniecznie prawdziwych komunikatów, jakie człowiek otrzymywał w  przeszłości od tzw. osób znaczących – rodziców, opiekunów, nauczycieli, przełożonych itp. Początkowo dziecko jest uważane za cenne samo w sobie, dlatego że jest i dostaje komunikaty od otoczenia stosowne do takiego sposobu jego postrzegania. Z czasem jednak na skutek rozmaitych oczekiwań otoczenia czy sposobów wychowania otrzymuje komunikaty, które przekonują je albo pozwalają podejrzewać, że wartość jego jako człowieka zależy od rozmaitych czynników zewnętrznych lub od konkretnych działań czy umiejętności. Jeśli jednocześnie podczas procesu wychowania dziecko spotyka się w większości sytuacji z  krytyką swoich zachowań i starań, zamiast wsparciem- zaczyna myśleć o sobie, że nic nie umie, i niczego nie potrafi się nauczyć (wystarczająco dobrze, by zadowolić rodziców). Takie negatywne, często podważające wartość człowieka przekazy, tworzą bardzo silną strukturę, którą można nazwać Krytykiem Wewnętrznym. Staje się on częścią związaną z głębokimi przekonaniami na temat siebie i otaczającego świata. Jeśli przekazy były bardzo negatywne można mówić o Okrutnym Krytyku Wewnętrznym, który w bezlitosny sposób ocenia zachowanie, nie pozwala na popełnianie błędów i stawia wymagania nie do zrealizowania. Tak wychowywane dziecko zaczyna się starać, by sprostać tym wymaganiom i zasłużyć ponownie na to, by móc się poczuć wartościowym i kochanym przez rodziców dzieckiem. Jako dorosły staje się osobą zależną od otoczenia, zewnątrzsterowną i niepewną siebie (własnej elementarnej wartości jako człowieka). Inne źródło zaniżonej samooceny to zbyt wysokie standardy ocenienia własnej osoby. Psychologowie wyróżniają trzy rodzaje ocen związanych ze schematem „Ja”:

Badania dowodzą, że rozbieżność między Ja realnym a Ja idealnym prowadzi do przeżywania emocji składających się na syndrom depresyjny, jak smutek, rozczarowanie, apatia. Natomiast rozbieżność między Ja realnym a Ja powinnościowym powoduje tzw. syndrom agitacji, czyli silne uczucia, jak niepokój, strach, poczucie winy i wstyd.

Cechy osób z niską samooceną

Osoby z zaniżoną samooceną charakteryzują się:

Filary poczucia własnej wartości

Istotą stabilnej samooceny jest umiejętność obdarzenia się bezwarunkową miłością, czyli zdolnością akceptowania siebie za swoją niepowtarzalność, uniezależnienie tej akceptacji od tego, czy coś się nam uda, czy osiągnie się sukces, czy jest się kochanym. Bezwarunkowa samoakceptacja nie oznacza absolutnego samozadowolenia, ale ułatwia przyznanie się do błędu, wybaczenie sobie pomyłek. Akceptując siebie, nie musisz w przypadku porażki szukać winy w innych ludziach czy okolicznościach. Takie podejście umożliwia dalszy rozwój. Ale jak wyzbyć się lęku, stać się człowiekiem autonomicznym, wewnątrzsterownym i rozwijającym się? Według Nathaniela Brandena wyróżnia się sześć filarów samooceny: samoświadomość, akceptację siebie, odpowiedzialność, asertywność, celowość oraz integralność. Ich rozwijanie przyczynia się do wzmocnienia samooceny.

Sposoby budowania poczucia własnej wartości

Skoro już wiemy, że dobrze rozwinięte poczucie własnej wartości jest kluczem do sukcesu i szczęścia w życiu, to warto poświecić mu trochę uwagi. Istotna jest analiza siebie oraz refleksja nad swoim sposobem myślenia i postępowania. Krokiem w tym kierunku będzie praca nad określaniem swoich cech, uświadamianiem sobie własnych mocnych i słabych stron. Przypomnienie sobie wszystkich dotychczasowych osiągnięć, sukcesów, zdobytych umiejętności pomaga korzystać z tej wiedzy w codziennych sytuacjach. Pracując nad budowaniem poczucia własnej wartości warto przywołać sobie podstawowe prawa osobiste i zadbać o ich realizację w życiu. Trudniejszą, ale bardzo owocną, może być praca nad zmianą negatywnych przekonań na swój temat. Warto pamiętać, że samoakceptacja i globalna samoocena są niejako sumą ocen cząstkowych. To znaczy, że człowiek wartościuje siebie pod względem różnych kryteriów oraz w różnych dziedzinach i na podstawie fragmentarycznych sądów na własny temat buduje zgeneralizowaną postawę wobec siebie. Dokonuje się zatem oceny pod względem sukcesów na polu naukowym, pod względem twórczości, w zakresie sfery zawodowej, w zakresie wyglądu zewnętrznego, umiejętności porozumiewania się, inteligencji itd. Wzmacnianie każdej z tych sfer, które podlegają osobistej analizie, przyczynia się do umocnienia ogólnej samooceny. Można zatem ćwiczyć asertywność, kompetencje społeczne, sposoby negocjowania, techniki autoprezentacji czy umiejętności współpracy, a wszystko to w sposób pośredni przełoży się na stabilizację dobrego mniemania o sobie.







 

 

HOME | ZESPÓŁ PORADNIA | TERAPIA | OFERTA | AKTUALNOŚCI | SZKOLENIA | WARSZTATY | CZYTELNIA | KONTAKT | MAPA STRONY

 

Psycholog Poznań - Centrum Psychoterapii Poznań - Psychoterapeuta Poznań