POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI |
Poczucie własnej wartości możemy zdefiniować jako uogólnioną postawę wobec siebie w kilku wymiarach: oceny samego siebie (komponent intelektualny – inaczej samoocena, samoopis, odpowiedź na pytanie: „Jaki jestem?”, przekonania na swój temat i negatywny pozytywny sposób wartościowania własnych cech i zachowań ) oraz stosunku emocjonalnego względem własnej osoby (komponent emocjonalny – stopień samoakceptacji lub samoodtrącenia, uczucia, jakie do siebie żywisz, odpowiedź na pytania: „Czy lubię siebie samego? Czy uważam, że zasługuję na miłość? Czy się nienawidzę?”) i swoich zachowań (komponent behawioralny –sposób, w jaki się traktujesz. Zwykle manifestuje się w poziomie i zakresie zaspokojenia własnych potrzeb, poziomie asertywności w relacjach z innymi, tendencjach samorealizacyjnych, stosowanych sposobach autoprezentacji oraz reakcjach na niepowodzenia i stresy).
Rodzaje samooceny
Samoocena jest najlepiej zbadanym składnikiem poczucia własnej wartości. Podstawą samooceny jest samowiedza, czyli zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Te sądy i opinie dotyczą właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych. Jeżeli weźmie się pod uwagę charakter opinii na własny temat, czyli to, czy myślimy o sobie w sposób pozytywny, czy raczej negatywny, wyróżnia się samoocenę niską lub wysoką. Jeśli chodzi natomiast o trafność sądów na temat własnej osoby, można mówić o samoocenie zawyżonej (kiedy przecenimy swoje zdolności), zaniżonej (kiedy mamy tendencję do niedoceniania swoich możliwości i sukcesów) oraz adekwatnej (kiedy ocena naszych talentów ma rzeczywiste odzwierciedlenie w efektach pracy).
Psycholodzy wyróżniają dwa rodzaje postaw emocjonalnych związanych z samooceną ogólną: samoakceptację i samoodtrącenie. Samoakceptację określa się jako postawę nacechowaną wiarą, zaufaniem i zdrowym szacunkiem dla samego siebie. Postawa taka sprawia, że jednostka może wykonywać i wykorzystywać swoje możliwości, a także potrafi skorygować swoje zachowanie pod wpływem innych. Taka osoba, która akceptuje siebie, ma pozytywne mniemanie o sobie i dobre samopoczucie. Lepiej radzi sobie z krytyką, lękiem, stresem. Dzięki temu jest bardziej otwarta na doświadczenia. Jest wytrwała mimo przeciwności losu. Zna swoje słabe i mocne strony, przy czym zdecydowanie skupia się na tych mocnych. Optymistycznie patrzy na świat jako pełen możliwości, a nie zagrożeń. Porównywanie się z innymi działa na nią pozytywnie i stymuluje do rozwoju. Przez samoodtrącenie rozumie się negatywną postawa wobec siebie, która wiąże się z przeżywaniem poczucia krzywdy, poczucia winy, poczucia niższości. Taka osoba nie docenia własnych sukcesów, a przecenia porażki. Nie zna dobrze swoich słabych i mocnych stron. Gorzej radzi sobie z wyzwaniami, problemami, krytyką i stresem. Uważa się za osobę gorszą od innych i mało wartościową, często podejmuje działania ograniczające i destrukcyjne, czasem nawet autoagresywne. Nie wierząc we własne możliwości woli unikać ryzyka i nie podejmując wyzwań, wysiłku utwierdza się w poczuciu beznadziejności. Porównania z innymi wywołują u niej emocje negatywne.
Psychologowie zwracają uwagę na przyczynową rolę samooceny. Oznacza to, że samoocena działa na zasadzie błędnego koła – wysokie poczucie wartości sprzyja wychodzeniu naprzeciw wyzwaniom, podejmowaniu wysiłków i osiąganiu ambitnych celów, co wtórnie dowartościowuje człowieka. Natomiast ludzie o niskiej i niestabilnej samoocenie unikają zadań z obawy przed porażką, a gdy nawet podejmą się realizacji jakiegoś projektu, często działają poniżej swoich możliwości, co przekłada się na kiepskie wyniki i utwierdza ich w przekonaniu bycia beznadziejnym. Często też osoby z zaniżoną samooceną stosują strategię samoutrudniania, która chroni ich przed złym samopoczuciem po odniesieniu porażki. Poczucie własnej wartości ma niezwykle istotny wpływ na różne obszary funkcjonowania człowieka. Dobra samoocena wiąże się z pewnością siebie, wiarą we własne możliwości, poczuciem kontroli nad własnym życiem i przekonaniem, że jest się w stanie wiele osiągnąć. Z zaburzeń w zakresie samooceny wynikają m.in.: neurotyczność, depresja, nieefektywne relacje społeczne, trudności w osiągnięciu autonomii i tożsamości, skłonności do agresji i autoagresji, niemożność rozwinięcia swojego potencjału i osiągnięcia celów życiowych.